Jüpiter'in Güney Ekvatoral Kuşağı, Büyük Kırmızı Lekeden madde çekiyor gibi görünüyor. Olay, İstanbul Üniversitesi Gözlemevi’nin İST40 teleskobu ile de görüntülendi.

Gezegen gözlem forumları, bu gaz deviyle ilgili ilginç gelişmelerle çalkalanıyor. Jüpiter’in, nadir görülen, ekvator kuşağı temizleme olayının ortasında olduğu biliniyor; çünkü normalde beyaz olan ekvator kuşağının rengi kahverengimsi olarak  değişti. Şimdi Büyük Kırmızı Leke, komşu güney ekvator kuşağı ile alışılmadık bir etkileşim sayesinde dikkat çekiyor.

                                                           ​

Şekil-1: Jüpiter, Güney Afrika'daki Centurion'daki Clyde Foster tarafından 20 Mayıs 23:16, 14 inç teleskop ve ZWO ASI290MM kamerayla ele geçirildi. © Clyde Foster / Sky&Telescope

Geçtiğimiz birkaç yıl boyunca, Büyük Kırmızı Leke zengin, turuncu-kırmızı renkte bir renge bürünmüştü ve hatta onu çevreleyen beyazımsı halka bunu daha da belirginleştiriyordu. Şimdi, koyu renkli bir girdap bunu daha da belirginleştiriyor. Gezegenin güney ekvator kuşağı fırtınadan malzeme çekiyor gibi görünüyor. İki yapı arasında yaygın bir malzeme köprüsü oluşmuş durumda. Büyük Kırmızı Leke’den yayılan malzemeden oluşan büyük ipliksi yapılar, ki bunların bazılarının uzunluğu 10.000 kilometreyi aşıyor, haftada bir ortaya çıkarak girdabın içinde dağılıyor.

İngiliz Astronomi Derneği'nden (BAA) John Rogers, BAA’nın en son Jüpiter raporunda, “Büyük Kırmızı Leke'nin (batı) sonundan ayrılan kırmızı, parlak metanı “pul" veya “yaprak" gibi yapıların ortaya çıkması büyük ilgi uyandırdı. Bu doğa olayı, JunoCam görüntülerinde ve amatör görüntülerde de gözlenebildi” demiştir.

Şekil-2: Anthony Wesley tarafından kırmızıötesi ile güçlendirilmiş görüntü. Büyük Kırmızı Lekeyi güney ekvator kuşağına bağlayan girdabın fırtınadan çektiği kırmızı materyali gösteriyor. © Anthony Wesley / Sky&Telescope

Büyük Kırmızı Lekeden kopan “pul” gibi yapılar özelilkle yakın kırmızıötesi dalgaboylarında (8900 A civarında) çok belirgindir. Bu dalga boyunda metan soğurması genellikle gezegenin üst atmosferindeki yapıları (kuşaklar gibi) karartır. Ancak, Büyük Kırmızı Lekedeki güçlü rüzgarlar metanı bu bölgeden uzak tutuyor ve böylece fırtına bu dalgaboylarında daha parlak görünüyor. Büyük Kırmızı Lekeyi ve bu “pul” yapıları mavi bir filtre ile görmek daha kolaydır. Bu filtre ile bakıldığında leke çevresine göre daha koyu görünür ve bu da gözlemi kolaylaştırır.

Bu gözlenen olay, eskiye göre daha sık gerçekleşmeye başladı. Ayrıca, şimdi gözlenen bu olay geçmişte olduğundan daha da belirgin. Kırmızı Lekeyi ve ondan yayılan bu maddeyi 15 cm ve üzeri teleskoplarla görüntülemek mümkün. 10 Haziran 2019’da Jüpiter karşıkonumdaydı ama bugünlerde gözlemek için oldukça parlak.

​

Şekil-3: Clyde Foster'ın bu şemasında Büyük Kırmızı Lekenin etrafındaki ayrıntılar belirtilmektedir. © Clyde Foster / Sky&Telescope

Jüpiter’in Büyük Kırmızı Lekesindeki madde olayı İstanbul Üniversitesi Gözlemevinin Beyazıt Yerleşkesindeki İST40 teleskobu ile de görüntülendi. Teleskoba bağlı CCD detektörü ile 26 Mayıs 2019 gecesi yapılan gözlemde aşağıdaki görüntü elde edilmiştir (Şekil-4). Görüntüde Büyük Kırmızı Lekeden yayılan madde görülebilmektedir.

Şekil-4: İstanbul Üniversitesi Gözlemevinin İST40 teleskobu ile elde edilen Jüpiter görüntüsü. Büyük Kırmızı Lekedeki madde yayılım olayı görülebilmektedir. © Mustafa Turan Sağlam / İstanbul Üniversitesi Gözlemevi

İST40 teleskobu 40 cm ayna çaplı Meade LX200/ACF model bir teleskoptur. Gözlem teleskoba bağlı Orion StarShoot CCD kamerası ile gerçekleştirilmiştir. Şekil-4’te verilen görüntü 500 karenin birleştirilmesi sonucunda elde edilmiştir.

Kaynak: https://www.skyandtelescope.com/astronomy-news/jupiters-great-red-spot-unfurls-see-it-in-your-scope/