Gök Olayları

C/2020 F3 (NEOWISE) Kuyrukluyıldızı

C/2020 F3 veya NEOWISE kuyrukluyıldızı 27 Mart 2020'de NEOWISE uzay teleskopunu kullanan gökbilimciler tarafından keşfedildi. NEOWISE neredeyse parabolik yörüngeye sahip bir kuyrukluyıldızdır.


1997'de görülen Hale-Bopp kuyrukluyıldızından beri kuzey yarımküredeki gözlemciler tarafından görülebilen en parlak kuyrukluyıldızdır. Karanlık gökyüzü altında çıplak gözle açıkça görülebilir ve 2020 Temmuz ayı boyunca çıplak gözle gözlenebilir.


NEOWISE kuyrukluyıldızı, 23 Temmuz 2020 tarihinde Yer'e en yakın konumda bulunacak (103.5 milyon km). 16 Temmuz 2020 tarihi itibariyle yaklaşık 1.6 kadir parlaklığında bulunan NEOWISE'ın parlaklığı, temmuz ayının sonuna doğru azalacak. Güneş etrafındaki yörüngesini 6765 yılda tamamlayan NEOWISE, eğer gerçekleşirse, bir sonraki en yakın geçişini 8786 yılında yapacak.



Görsel 1: NEOWISE kuyrukluyıldızının Güneş etrafındaki yörüngesinin gösterimi.

Kaynak: theskylive.com





Kuyrukluyıldız Nedir?


Kuyrukluyıldızlar, "kirli kartopu" ya da "buzlu çamur topu" olarak anılırlar. İsimlerinde geçmesine rağmen yıldız değildirler, buz (su ve donmuş gazlar) ve (bir nedenle Güneş Sistemi'nin oluşumu sırasında gezegenlerin yapısına karışamamış) kozmik toz karışımından oluşurlar. Bu toz ve gaz akımları kuyrukluyıldızın çevresinde "koma" adı verilen devasa ve son derece ince bir atmosfer oluşturur. Güneş'in radyasyon basıncı ve Güneş rüzgârı tarafından komaya uygulanan kuvvet, Güneş'in aksi yönünde uzanan muazzam bir "kuyruk" oluşmasına neden olur.


Güneş Sistemi'nin diğer küçük cisimlerinin aksine, kuyrukluyıldızlar antik çağlardan beri bilinmektedir. Çin kayıtlarına göre Halley kuyrukluyıldızı M.Ö. 240 yılında gözlenmiştir.


Görsel 2: Bir kuyrukluyıldızın Güneş yakınlarındaki yörüngesi sırasında kuyrukların tipik yönü.

Kaynak: Kaynak: wikipedia.com


Kuyrukluyıldızlar, Güneş yakınından yüzlerce geçiş sonunda (yaklaşık 500 geçiş sonunda), buz ve gazlarının tamamına yakınını yitirerek asteroidlere benzer bir görünüm kazanırlar (muhtemelen Yer'e yakın asteroidlerin bazıları ölü kuyrukluyıldızlardır). Yörüngeleri Güneş'e yaklaşan kuyrukluyıldızların, Güneş ya da gezegenlerle çarpışma ya da oldukça yakın bir geçişle (özellikle Jüpiter'e yakın geçerlerse), Güneş Sistemi dışına atılmaları olasılığı vardır.



C/2020 F3 (NEOWISE) Kuyrukluyıldızını Nasıl Gözleriz?


Bir astronomik cismi gözlemek istediğimizde ilk olarak nereye bakacağımızı bilmemiz gerekmektedir. Özellikle kuyrukluyıldız gibi gökyüzünde sürekli denk gelmediğimiz bir cismi gözleyeceksek neyle karşılacağımızı bilmemizde fayda var. Bunun için planetaryum programları (gökyüzünü canlandıran) kullanabiliriz veya bulunduğu takımyıldızı veya konumuna yakın, kabaca parlak olan yıldızları bildiğimizde, bunları referans olarak kullanarak konumunu bulabiliriz.


Gözle gözlem yapmak daha geniş bir alan görmemizi dolayısıyla kuyrukluyıldızı bulmamızı kolaylaştıracaktır. Güneşin ve atmosferin etkisiyle arka planın giderek parlaklaşması gözlemi zorlaştırabilir bu sebeple sabah tan vakti gelmeden önce gözleme başlamak işinizi kolaylaştıracaktır.


​

Görsel 3: 10 Temmuz sabahı Kuzeydoğu ufkuna yakın bölgede birkaç saniye pozlanarak çekilmiş geniş alan görüntüsü. Bu görüntü çıplak gözle görünen görüntüye yakındır. 

Fotoğraf: Mustafa Turan Sağlam



Ayrıca, kuyruk yapısına ait daha fazla ayrıntı elde etmek isterseniz, bir tele-lens veya teleskoba bağlı bir DSLR veya CCD kamera ile takip sistemli bir kundak veya bir üçayak yardımıyla uzun pozlama yaparak daha fazla ışık toplayabilirsiniz.



Görsel 4: NEOWISE kuyrukluyıldızının çekirdeği, toz ve gaz yapısını gösteren bir fotoğraf.

Fotoğraf: Mustafa Turan Sağlam


​

Görsel 5: C/2020 F3 (NEOWISE) Kuyruklu Yıldızın, 17 Temmuz 2020 – 04:30’da İstanbul için konumu.

Kaynak: theskylive.com



Yaraklı Bazı Websitesi ve Uygulamalar


  • Amatör astronomların en çok kullandığı, kullanışlı bir uygulama olan Stellarium sayesinde de anlık olarak kuyrukluyıldızın konumunu belirleyebilirsiniz. https://stellarium.org


Kaynaklar

 

- Wikipedia İngilizce: (Comet C/2020 F3)

- Thesklive.com (Comet C/2020 F3)

- https://theskylive.com/c2020f3-info#ephemeris


Hazırlayan: Mustafa Turan SAĞLAM

E-posta: mustafaturansaglam@ogr.iu.edu.tr






Sinem Selim & Murat Tekkeşinoğlu, İstanbul Üniversitesi - Amatör Astronomlar Kulübü (AAK)

Göktaşı Yağmuru Nedir?


Göktaşları (meteorlar) Güneş Sistemimizdeki kalıntı taş ve kaya parçalarıdır. Bu taşlar Yer'in çekim alanına kapılarak zaman zaman atmosferimize girerler. Saniyede 30-70 km gibi çok yüksek hızlarla atmosfere girdikleri için, atmosferimizdeki moleküllerin yüksek sıcaklıklara çıkmasına ve parlamasına neden olurlar. Herhangi bir gecede, saatte birkaç rastgele göktaşı görmek mümkündür. Göktaşları çoğunlukla çok küçük taş parçalarıdır. Kum tanesi büyüklüklerinden, elma büyüklüğünde taşlara kadar değişen boyutlarda olabilirler. Seyrek de olsa, çok daha büyük göktaşları da atmosferimize girerler. Bu olay halk arasında "yıldız kayması" olarak dile getirilse de, gerçekte bu gökolayının yıldızlarla hiçbir ilgisi yoktur.

 
Ancak bazı zamanlarda, gökyüzünün belirli bir bölgesinden geliyormuşçasına yoğun bir göktaşı etkinliği görülür. Bunun nedeni, Yer'in yörüngesi ile eski bir kuyrukluyıldızın yörüngesinin kesişmesidir. Kuyrukluyıldızın yörüngesindeki kalıntılar, Yer bu yörüngeyle kesiştiğinde (Şekil 1) atmosferimize girerler. Bu da belirli dönemlerde bir göktaşı yağmuru olarak görülür. Önemli bazı göktaşı yağmurları Tablo 1'de verilmektedir. Göktaşı yağmurlarının en etkin olduğu dönemler, maksimum zamanından önceki ve sonraki birkaç gecedir.





Şekil 1. Göktaşı yağmurlarının oluşumunun şematik gösterimi. ©NASA

Tablo 1. Önemli göktaşı yağmurları 


 Meteor Yağmuru Dönemi Maksimum ZamanıSaatte Maksimum Göktaşı Sayısı (Tahmini) Ay Durumu (2017 Yılı)  ilgili Kuyrukklu yıldız
 Quadrantids 28 Aralık - 12 Ocak 3 Ocak     120 5. gün 2003 EH1
 Perseids 13 Temmuz - 26 Ağustos 12 Ağustos 100 19. gün 109P/Swift-Tuttle
 Orionids 25 Ağustos - 19 Kasım 22 Ekim 15 3. gün 1P/Halley
 Lyrids 18 Nisan - 25 Nisan 22 Nisan 18 24. gün Thatcher (1861 I)
 Leonids 5 Kasım - 3 Aralık 18 Kasım 15 0. gün 55P/Tempel-Tuttle
 Geminids 30 Kasım - 17 Aralık 13 Aralık 120 24. gün 3200 Phaethon
 eta Aquariids  24 Nisan - 19 Mayıs 7 Mayıs  40 11. gün 1P/Halley
 delta Aquariids 21 Temmuz - 23 Ağustos 30 Temmuz  16 7. gün 96P/Machholz

​

NOT: Ay durumu 0 ile 29 gün arasında değişmektedir. 0. gün Yeniay evresini belirtir. Göktaşı yağmurları karanlık bir gecede daha iyi görülebilir. Dolayısıyla Ay durumuna bağlı olarak bazı yağmurlar beklenilenden daha az etkili geçebilir. Saatte verilen göktaşı sayısı tahminleri kuyrukluyıldızın yörüngesine bağlı olarak her yıl güncellenmektedir.

 

Göktaşlarını Nereden Gözleyebiliriz?


Göktaşlarını izlemede ihtiyacınız olan en önemli şey karanlık gökyüzüdür. Büyük kentlerde ancak saatte birkaç göktaşı görmek mümkündür. Ancak, göktaşı yağmurunu etkin bir şekilde izlemek isterseniz şehir ışıklarından kaçınmanız gerekir.

Karanlık bir gökyüzüne sahip olduğunuzu varsayarsak, birçok yerden göktaşlarını rahatça izleyebilirsiniz; kırsalda arka bahçe veya denizde bi r teknenin güvertesi, bir yolun kenarı veya milli parklar iyi gözlem yerleridir ancak bir yerin iyi bir gözlem yeri olması için açık bir görüş alanına sahip olması gerekir.

Yanımıza Ne Almalıyız?


Göktaşı yağmuru izlemek için özel aletlere ihtiyacınız yok. Gözlem sırasında kendinizi rahat ettirmek isterseniz, bir battaniye, bir sandalye, bir termos sıcak içecek ve yıldızlara bakmak için dürbün düşünün. Özellikle bahar veya yaz aylarında, şafak doğmadan önceki saatlerde, yeterince kalın giyinin. Göktaşı yağmurunu izlemek için dürbüne ihtiyacınız olmayacak, fakat özellikle karanlık bir gökyüzünüz varsa, dürbünle gökyüzünde gezinmeye karşı koyamayabilirsiniz.

Tahminler Ne Kadar Güvenilirdir?


Gökbilimciler son yıllarda daha doğruluklu tahminler yayınlamaya çalışsalar da, göktaşı yağmurlarının tahmin edilemez bir doğası vardır. Yapacağınız en iyi şey, önerilen saatlerde dışarıya çıkmak ve gökyüzüne bakmaktır. Böyle en az bir saat vakit geçirirseniz tahminlerin ne kadar doğru olduğunu kendiniz test edebilirsiniz. Göktaşı yağmurları, verilen maksimum zamandan önceki veya sonraki gece sabaha karşı da etkin olabilir.

Göktaşlarını Nasıl Görüntüleyebiliriz?


Aslında bir göktaşı yağmurunu görüntülemek için çok fazla malzemeye ihtiyacımız yok. İhtiyacımız olan üç şey; kamera, objektif ve kamerayı sabitlemek için bir üçayak (tripod). Bir üçayağınız yoksa bile kameranızı bir kum torbası gibi, sağlam bir yüzeye sahip herhangi bir yere koyabilirsiniz.





Şekil 2. Uğur İkizler tarafından görüntülenen Perseid Göktaşı Yağmuru. Fotoğraf: 13 Ağustos 2010, http://ikizler.org.

Bunun dışında gözlem için dikkat etmemiz gereken birkaç nokta var:

Gözlem Yeri: Bir göktaşı yağmurunu gözlemek veya görüntülemek için ışık kirliliğinin az olduğu karanlık ve yüksek bölgeleri tercih etmeliyiz.
Objektif: Göktaşı yağmuru görüntülemek için geniş açılı objektifler kullanırız; çünkü ne kadar geniş açılı objektif kullanırsak göktaşı yakalama şansımız o kadar fazla olur.
Odaklama: Kamerayı ve objektifi elle (manuel) odaklamaya ayarlayın ve gökyüzündeki en parlak yıldıza veya gezegene odaklayın, 10*’e kadar büyütün odaklama manuel olduğu için ayar bozulmaları çok sık yaşanacağı için odaklama ayar halkasını lensin üzerine sabitleyebilirsiniz.
Açıklık: Göktaşları, yanlızca bir iki saniye süren nokta kaynaklardır, bu nedenle bunları kaydetmek için en geniş diyafram açıklığını kullanın. Örneğin; 16mm f/2 lens ile 16mm f/3,5 objektife göre meteor yakalama şansınız daha fazla olacaktır ve göktaşı daha parlak görünecektir.
Pozlama: Kamerayı elle (manuel) pozlama moduna ayarlayın. Daha sonra 10, 15 ve 30 saniye sonra ters pozlama yapın. Kameranın arkasındaki LCD ekrandaki histograma bakın.
Eğer ekvatoral kundağa sahip bir teleskop ile görüntüleme yapıyorsanız, göktaşı yağmurunu görüntülerken arkaplanı bir takımyıldıza ya da Samanyolu’na denk getirmeye çalışın.

Sabit bir tripod üzerinden görüntüleme yapıyorsanız, kameranızı Kutup Yıldızı'na (Polaris) yönlendirmeyi deneyin. Sürekli çekim yapın ve tüm görüntüleri tek bir yıldız izi görüntüsü haline getirin. Daha sonra Photoshop (veya benzeri) programların katman karışım özelliğini kullanarak Kutup Yıldızı'nın etrafında dönüyor gibi görünen yıldızların bir animasyonunu da yapabilirsiniz.




Şekil 3. Farklı yıllarda çekilmiş Perseid Göktaşı Yağmuru fotoğrafları. Fotoğraflar: Uğur İkizler, http://ikizler.org.

 
Gözlediğimiz Cismin Göktaşı Olup Olmadığını Nasıl Anlarız?

Bu konuda en çok kafa karıştıran cisimler Yer'in çevresinde dolanan yapay uydulardır. Çünkü bazı uydu geçişleri meteor yağmuruna benzeyebiliyor.

Göktaşları genelde belirli bir şekle sahip olma eğilimindedir. Uyduların ise standart bir yolu vardır. Elbette bunu ayırmak bu kadar kolay değildir. Bazı uyduların yörüngedeki hareketleri sırasında, Güneş ışığına maruz kalan yansıtıcı yüzeylerinden ve Güneş panellerinden parlamalar görülebilir.

Renkli alınan göktaşı görüntülerinde gözlenen cismin göktaşı olup olmadığını anlamak daha kolaydır; çünkü göktaşı atmosfere girdiğinde arkasında yeşil bir iz bırakır. Bu iz, göktaşının atmosfere girmesiyle uyarılan oksijen moleküllerinin neden olduğu emisyondan kaynaklanmaktadır.


Kaynaklar
 
http://www.skyandtelescope.com/astronomy-news/meteor-showers-in-2017/

http://www.amsmeteors.org/meteor-showers/2017-meteor-shower-list/

http://earthsky.org/astronomy-essentials/earthskys-meteor-shower-guide

TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi tarafından hazırlanan 2017 yılı "Gök Olayları Yıllığına" buradan ulaşabilirsiniz.


​      









TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi tarafından hazırlanan gök olayları yıllıkları sayfasına buradan ulaşabilirsiniz.