​

Güneş diskinin önünden bir iç gezegenin geçişi (transit) bir çeşit tutulma gibi düşünülebilir. Ancak iç gezegenlerden Merkür ve Venüs’ün açısal çapları Güneş’i, Ay gibi örtmeye yetmez. Onlar sadece önünden geçerler ve biz de bu olaya transit deriz. Gezegen geçişleri Ay’ın Güneş’in önüne geçmesiyle oluşan Güneş tutulmaları kadar sık olmaz. Merkür ortalama bir yüzyılda 13 kez Güneş’in önünden geçer.     

Bununla birlikte Kasım’da transit gerçekleşme ihtimali Mayıs’a göre üç kat daha fazladır. Kasım geçişleri 7, 13 ve 33 yılda bir tekrarlanırken, Mayıs geçişleri 13 ve 33 yılda bir tekrarlanır. 

Bu yüzyılda bütün Merkür geçişleri 8 Mayıs’la 10 Kasım günleri civarında gerçekleşecek. Merkür’ün yörünge düzlemi ekliptikle (Dünya yörünge düzlemi) yaklaşık 7 derecelik açı yapar. Bu iki yörünge düzleminin kesim noktalarına düğümler denir. Güneş her yıl bu noktalardan yaklaşık aynı tarihlerde geçer. Şayet Merkür Mayıs veya Kasım aylarında konjoksiyonda (Dünya-Merkür-Güneş aynı hizada) ise mutlaka bir geçiş olayı gerçekleşir. Merkür yörüngesinde dolanırken yörüngesinin fazla basık olmasından (e=0.2) Arz’dan bakıldığında açısal uzaysal çapı 4″. 54 - 13″. 03 (yay saniyesi) aralığında değişir. Kasım ayında meydana gelen transitlerde Merkür perihelde (yani Güneş’e en yakın, 49.4 milyon km) olmasına rağmen Dünya’nın o dönemde kendi yörüngesinde periheline (148.0 milyon km) yakın olmasından dolayı Merkür’ün açısal çapı ortalamadan biraz büyük olur. Bu geçişte Merkür yaklaşık 10″.2’lik bir disk gösterecektir. Tablo 1’de bu yüzyıl süresince oluşacak geçişlerin tarihleri, geçiş süresinin ortası (UT, cinsinden) ve geçiş ortasında Güneş’le Merkür’ün merkezleri arasındaki uzaklık (açısal) verilmiştir. 

Tablo 1



Güneş’in açısal çapı yaklaşık 32’ (yani 1920″) ve Kasım geçişinde de Merkür’ün açısal çapı 10″.2 olacağından bu durumda Güneş diski üzerine lineer olarak yaklaşık 188 Merkür sığar. Şayet Merkür, bu transitte Güneş’in merkezinden geçseydi 188 adet Merkür görüntüsünü yan yana çekebilecek güzel bir panoramik görüntü oluşturulabilecekti. 

11 Kasım 2019 Merkür geçişi Türkiye Bölge Zamanı (kol saatimizle) ile 15^h 35^m ‘de dış kontakla başlayacak, 15^h 37^m ‘de II. iç kontakla devam edecektir (Şekil 2). Geçiş ortası 18^h 20^m’de gerçekleşecektir. Tablo 2’de ilk dıştan teğet anı için ülkemizin üç farklı iline ait Güneş’in ufuktan yüksekliği ve azimut açıları verilmiştir. Batı illerinden ancak ilk iki kontak görülebilecek, maalesef geçişin ortası dahi görülemeyecektir. Geçiş ortasında Güneş Türkiye’nin her yerinde batmış olacaktır. Buna rağmen gene de seyredilmesi güzel bir astronomik olayla karşı karşıya kalacağız. 

Tablo 2

Şekil 1’de geçişin görünürlük haritası verilmiştir. Kırmızı elips Türkiye’yi göstermektedir. Türkiye dahil bütün Avrupa ve Afrika geçişin tamamını gözleyemeyecektir. Afrika’nın batı sahilleri, Atlas Okyanusu ve Güney Amerika ile Kuzey Amerika’nın doğu sahilleri geçişin tamamını gözleyebilecektir.

Şekil 1

İlk temas Güneş’in güney-doğu noktasından gerçekleşecek ve tutulma ortasında Merkür Güneş’in kuzey yarımküresine geçerek kuzey batıdan Güneş’i terk edecektir. Şekil 2’de geçişin hattı görülmektedir.

​

Şekil 2

Türkiye için Güneş her ne kadar ufka yakınsa da çıplak gözle bakmamak gerekiyor. Bir nötral filtre ile mutlaka Güneş’in ışığı azaltılmalıdır. Amatörler için ise en uygun araç özel güneş gözlükleridir. 

Gözlemevi Uygulama ve Araştırma Merkezi olarak 11 Kasım günü Merkür geçişini İST40 teleskobumuz ile gözlemleyeceğiz. Etkinliğimiz halka açıktır.

Havanın açık geçmesi dileklerimizle herkese iyi seyirler dileriz.

Daha fazla bilgi için “http://eclipse.gsfc.nasa.gov/transit/transit.html” sayfasından yararlanılabilir.

Hazırlayan: Adnan Ökten, Asuman Gültekin Annak